باتری ماشین مهم‌ترین قطعه در سیستم الکتریکی خودرو است. وظیفه‌ی این سیستم تامین، ذخیره و تقسیم انرژی الکتریکی مورد نیاز بخش‌های مختلف خودرو است. با توجه به پیچیده‌تر شدن سیستم برقی خودروهای امروزی، باتری ماشین روز به روز از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. سیستم برای شروع به کار به انرژی ذخیره شده در باتری نیاز دارد. علاوه بر این تامین انرژی مورد نیاز بسیاری از اجزای خودرو بر عهده‌ی باتری است. وقتی خودرو خاموش است، چراغ‌های داخلی و خارجی، سیستم تهویه، سان روف، دستگاه پخش، دزدگیر، بالابر شیشه و برف پاک‌کن از باتری تغذیه می‌کنند. وقتی خودرو روشن می‌شود، وظیفه‌ی تامین انرژی الکتریکی بر عهده‌ی قطعه‌ای به نام دینام است. قسمتی از انرژی تولید شده توسط دینام در باتری ذخیره می‌شود. زمانی که دینام نتواند انرژی مورد نیاز خودرو را تأمین کند، باتری از ذخیره خود برای کمک به دینام استفاده می‌کند.
نحوه عملکرد باتری ماشین
برای اینکه نحوه عملکرد باتری ماشین را بهتر بفهمیم، لازم است ابتدا با اجزای باتری آشنا شویم:
- جعبه باتری
محفظه‌ای پلاستیکی است که از اجزای داخلی باتری ماشین محافظت می‌کند.
- درپوش باتری
بخش فوقانی جعبه است که تعدادی دریچه برای تزریق الکترولیت روی آن تعبیه شده است.
- ترمینال‌های باتری
محل اتصال کابل‌های مثبت و منفی سیستم برقی ماشین با باتری است.
- صفحات باتری
وظیفه‌ی ایجاد جریان الکتریکی به عهده‌ی صفحات باتری ماشین است. این صفحات به سه دسته تقسیم می‌شوند. صفحات منفی به رنگ خاکستری و صفحات مثبت به رنگ قهوه‌ای مایل به قرمز و معمولا از جنس سرب هستند. سومین دسته از این صفحات، بعنوان عایق صفحات منفی و مثبت عمل کرده و از پی‌وی‌سی، پشم شیشه و یا کائوچو ساخته می‌شود. به صفحات عایق، جدا کننده‌ی باتری ماشین هم گفته می‌شود. صفحات منفی و مثبت از طریق ترمینال‌های هم‌نام با خود به سیستم برقی ماشین متصل می‌شوند.
- الکترولیت یا اسید باتری
صفحات باتری ماشین درون محلول اسید سولفوریک و آب مقطر شناورند که تحت عنوان الکترولیت شناخته می‌شود.
- نشانگر باتری
وضعیت شارژ باتری ماشین توسط این قطعه قابل مشاهده است. نشانگر باتری ماشین وضعیت شارژ را از طریق میزان چگالی الکترولیت تشخیص می‌دهد. سه حالت شارژ، نیمه شارژ و بدون شارژ با سه رنگ سبز، قرمز و مشکی به نمایش درمی‌آیند.
- قطب‌های باتری
استوانه‌هایی سربی هستند که از یک سو داخل الکترولیت و از سوی دیگر بیرون از درپوش قرار می‌گیرند. قطب مثبت و منفی را می‌توان بوسیله‌ی علامت‌های مثبت و منفی روی درپوش تشخیص داد. همچنین معمولا قطب مثبت قطورتر از قطب منفی است.
انواع باتری ماشین
تقسیم‌بندی رایج در این زمینه معمولا بر حسب میزان نیاز به تعمیر، سرویس و نگهداری باتری ماشین صورت می‌گیرد. رایج‌ترین انواع باتری ماشین در ایران دو دسته هستند:
باتری اسیدی (سیلد)
این دسته از باتری‌ها نیازمند تعمیر، سرویس و نگهداری با هزینه‌ی پائین می‌باشند. امکان باز کردن باتری و بررسی وضعیت صفحات و الکترولیت وجود دارد. لازم است سطح الکترولیت و چگالی آن بطور منظم بررسی شود. همچنین باید مراقب بود تا باتری بطور کامل دشارژ نشود؛ زیرا در اینصورت صفحات داخل باتری معیوب شده و الکترولیت خاصیت خود را از دست می‌دهد.
مزایای باتری اسیدی:
- قیمت باتری اسیدی در مقایسه با انواع دیگر باتری ماشین کمتر است.
- باتری اسیدی در برابر شارژدهی بالا مقاومت بالایی دارد.
- برای شارژ کامل باتری اسیدی زمان کمتری لازم است.
- احتمال خرابی ترمینال‌ها در باتری اسیدی کمتر از انواع دیگر باتری خودرو است.
معایب باتری اسیدی:
- شارژ باتری اسیدی مخصوصا در هنگام عدم استفاده از باتری، سریع‌تر از انواع دیگر باتری ماشین تمام می‌شود.
- باتری اسیدی نیاز به نگهداری دارد و ممکن است هزینه‌های جانبی داشته باشد.
باتری اتمی (غیرسیلد)
این دسته از باتری‌ها نیازی به تعمیر و سرویس ندارند. توصیه می‌شود باتری اتمی را باز نکنید و در صورت بروز مشکل، آن را نزد خدمات تعمیر باتری ببرید. بر روی این نوع از باتری خودرو سه چراغ کوچک تعبیه شده که وضعیت باتری را نمایش می‌دهند:
رنگ سبز: باتری ماشین سالم و بطور کامل شارژ شده است.
رنگ قهوه‌ای: باتری ماشین سالم اما بدون شارژ است.
رنگ سفید: باتری ماشین معیوب است.
مزایای باتری اتمی:
- عمر مفید باتری اتمی طولانی‌تر از انواع دیگر باتری ماشین است.
- قابلیت نگهداری شارژ در باتری اتمی بیشتر از انواع دیگر باتری ماشین است. در صورت عدم استفاده از باتری اتمی حتی برای چندین ماه، تنها درصد ناچیزی از شارژ باتری تخلیه می‌شود.
معایب باتری اتمی:
- قیمت باتری اتمی بالاتر از انواع دیگر باتری ماشین است.
- در باتری اتمی امکان شارژدهی بالا وجود ندارد.
- باتری اتمی در هنگام زمستان به خوبی شارژ نمی‌شود و در آب و هوای سرد نیازمند پوشش است. به همین منظور توصیه می‌شود از باتری اتمی در آب و هوای گرم استفاده گردد.
نکته: باتری‌های لیتیوم-یونی نوع دیگری از باتری هستند که در خودروهای برقی کاربرد دارند.این باتری‌ها سیستمی مشابه باتری لپ تاپ و موبایل دارند و تنها اندازه بزرگتری دارند. باتری‌های لیتیوم-یونی ظرفیت زیاد و چگالی مناسبی دارند اما عمر مفید و دوام آنها کم است.
انتخاب بهترین باتری ماشین
انتخاب باتری مناسب می‌تواند علاوه بر کاهش هزینه‌ها، سبب افزایش کارایی باتری و در نتیجه افزایش کارایی خودرو شود. در انتخاب باتری مناسب برای خودرو باید به مشخصات فنی خودرو مانند میزان آمپر مورد نیاز در سیستم الکتریکی خودرو، قدرت دینام برای شارژ باتری و فضای موجود برای قرارگیری باتری توجه شود. میزان آشنایی صاحب ماشین با خودرو و سیستم فنی آن نیز در انتخاب باتری ماشین اهمیت دارد. اگر فرد زمان و حوصله‌ی کافی برای بررسی باتری را داشته باشد، باتری اسیدی انتخاب بدی نخواهد بود. برای افرادی که این زمان و حوصله را ندارند، باتری اتمی گزینه بهتری است. توجه داشته باشید که باتری های اسیدی برای آب و هوای سرد مناسب ترند.
